بررسی و تحلیل صور و اسباب خاموشی در متون عرفانی فارسی (تا پایان قرن هفتم)

چکیده بسیاری از عارفان، خاموشی را از اصول سلوک عرفانی دانسته اند.دراین پژوهش کوشش شده است انواع خاموشی ، اسباب تاکید عارفان بر ضرورت خاموشی، کیفیت ارتباط خاموشی با دیگر منازل و مراحل سلوک عرفانی،دلایل روی آوردن عارفان به گفتار و نوشتار به رغم اصل دانستن خاموشی و صور بلاغی خاموشی بررسی و تحلیل شود. این پژوهش با اتکا به آثار عرفانی منثور و منظوم فارسی تا پایان قرن هفتم ، با رهیافتی تاویلی، براساس شیو? توصیفی - تحلیلی و با ابزار کتابخانه ای و استنادی صورت گرفته است وبنا برنتایج آن، خاموشی در سلوک عرفانی به ساحت های زبان و ضمیر (قطع حدیث نفس) متعلق است.در ساحت زبان ،اسباب خاموشی عبارتند از:آماده سازی سالک( از طریق باز داشتن او از گناهان زبانی،التزام خاموشی به عنوان عملی عبادی،فراهم آوردن زمین? خلوت ، زمینه سازی برای نطق دل ) ؛ وقوع تجرب? عرفانی ، بیان ناپذیری یافته های عرفانی ؛ القای معرفت ؛ کتمان اسرار.در ساحت ضمیر، زمینه سازی برای تحقق تجرب? فنا واستماع کلام الهی ، دلایل اساسی تاکید بر ضرورت خاموش کردن ضمیرند. مهم ترین عناصر سلوکی مرتبط باخاموشی بر مبنای پژوهش حاضر، ذکر، جمعیت خاطر، مراقبه،حیرت ، تجرید و تفرید، توحید و معرفت است. همچنین دلایل روی آوردن عارفان به گفتار و نوشتار عبارتند از : برتری سخن گفتن عارف بر خاموشی او ،به حق ناطق بودن، کشش مریدان و جوشش نطق . در حوز? تشبیه ، مشبه به های مهم وغالب خاموشی، به ویژه در آثار مولوی ، بحر ، جان وآیینه است. نمادهای خاموشی در ادب عرفانی ، سوسن و آیینه است. تلمیحات خاموشی رایج در ادبیات عرفانی عبارتند از: روایت قرآنی سکوت حضرت مریم (س) ؛ آیه «و اذا قری القرآن فاستمعوا له و انصتوا» و روایت « من صَمَت نجا».